هیئت معرفی فیلم ایرانی به آکادمی اسکار امسال فیلم «بدون تاریخ، بدون امضا» را برگزید. رقبای این فیلم «تنگه ابوغریب» و «شماره 17 سهیلا» بودند. نگاهی کلی و گذرا به این سه فیلم نهایی پرسشی را در ذهن‌‌‌ها ایجاد می‌‌‌کند که هیات انتخاب بر اساس چه شاخص و معیاری دست به انتخاب این سه فیلم از بین 110 فیلم اکران شده در سال گذشته زده‌‌‌است. 3 فیلم از 3 دنیای متفاوت و کم شباهت نسبت به یکدیگر. در این پرونده نگاهی کلی به فیلم‌‌‌های معرفی‌‌‌شده به اسکار انداخته‌‌‌ایم تا بیشتر با این معضل آشنا شویم.

«مجید مجیدی» با 5 فیلم فرستاده‌‌‌‌شده به اسکار رکورددار این عرصه است. فیلم‌‌‌‌های او نیز مانند فیلم‌‌‌‌های کیارستمی همیشه جشنواره پسند و اسکارناپسند بوده است. به استثنا فیلم محمد(ص) سایر فیلم‌‌‌‌های او همیشه مضمونی ساده و لطیف داشته است. برخلاف فیلم‌‌‌‌های رایج چندسال اخیر که با محوریت قشر متوسط جامعه است، داستان فیلم‌‌‌‌های مجیدی اغلب بین افراد فقیر روایت می‌‌‌‌شود که بسیاری از اوقات کام مخاطب را تلخ می‌‌‌‌کند. به همین دلیل مورد انتقاد کسانی واقع می‌‌‌‌شود که معتقدند جشنواره‌‌‌‌های خارجی به فیلمی جایزه می‌‌‌‌دهند که از ایران تصویر بدی به جهان معرفی کند. 

بعد از مجیدی «اصغر فرهادی» با 4 فیلم معرفی‌‌‌‌شده به آکادمی و با دو بار برنده شدن، یگانه برنده اسکار در جمع کارگردانان ایرانی است. فرهادی جزو معدود کارگردانان ایرانی و حتی جهانی است که توانسته هم نظر مثبت محافل هنری مانند جشنواره‌‌‌‌های برلین وکن و همچنین نظر مخاطب عام را جلب کند. همین عامل باعث معرفی فیلم‌‌‌‌های او به اسکار شده‌‌‌‌است. پس از موفقیت‌‌‌‌های «درباره الی» تمام فیلم‌‌‌‌های فرهادی به اسکار رفته‌‌‌‌اند به جز فیلم آخر او که کاملا اسپانیایی بود و به دلیل اکران نشدن آن در ایران نمی‌‌‌‌توانست نماینده ایران باشد.

 

از آثار «رضا میرکریمی» سه فیلم تاکنون به اسکار معرفی شده‌‌‌‌اند که هیچ‌‌‌‌گاه به هیچ‌‌‌‌کدامشان نمی‌‌‌‌شد برای برنده‌‌‌‌شدن اسکار دل‌‌‌‌بست. «خیلی دور، خیلی نزدیک»، «یه حبه قند» و «امروز» فیلم‌‌‌‌هایی بودند که فرستاده شدند اما به‌‌‌‌ خاطر سبک غیرتجاری و داستان‌‌‌‌هایی که گیرایی جدی مانند فیلم‌‌‌‌های هالیوود نداشتند از همان ابتدا برای اسکار شانسی نداشتند.

گرچه «من ترانه 15 سال دارم» جزو مطرح‌‌‌‌ترین فیلم‌‌‌‌های تاریخ سینمای ماست اما موفقیت داخلی و موفقیتش در جشنواره لوکارنو به موفقیت در اسکار ختم نشد. فیلم «رسول صدرعاملی» با وجود داستان جالب و شیوه پرداخت به موضوع، انتظار می‌‌‌‌رفت در اسکار هم بدرخشد اما حتی در بین نامزدهای دریافت اسکار هم جای نگرفت.

در بین فیلم‌‌‌‌های معرفی‌‌‌‌شده به اسکار فیلم‌‌‌‌هایی که به آن‌‌‌‌ها لقب «ارزشی» داده می‌‌‌‌شود نیز به چشم می‌‌‌‌خورد. «میم مثل مادر»، «محمد(ص)»، «نفس» و «بدرود بغداد»(که مورد آخر در دوران تعطیلی خانه سینما و در ادامه زنجیره تصمیم‌‌‌‌های تعجب‌آور دولت دهم معرفی شد.) با شاخص فیلم ارزشی به اسکار فرستاده شدند و هدف از فرستادن آن‌‌‌‌ها معرفی فرهنگ دینی و ملی‌‌‌‌مان بود. به تعبیری با فرستادن این آثار عطای برنده‌‌‌‌شدن اسکار را به لقای کار فرهنگی می‌‌‌‌بخشیدیم.

امسال هیات انتخاب ما دومین اثر «وحید جلیلوند» را برگزید. فارغ از این‌‌‌‌که این فیلم خوب است یا نیست(که نیست!)، معیار انتخاب فیلم امسال هم مانند سال‌‌‌‌های گذشته بحث برانگیز بود. سه فیلم نهایی هیات انتخاب هرکدام 3 فضای متفاوت دارد. بدون تاریخ بدون امضا که فیلمی داستان محور و با مضمون فقر و انتخاب‌‌‌‌انسانی بود، تنگه ابوغریب با موضوع دفاع مقدس و سراسر جلوه ویژه میدانی است و شماره 17 سهیلا که سوژه‌‌‌‌ای کاملا اجتماعی دارد. درنهایت هم بدون تاریخ، بدون امضا به علت موفقیتش در جشنواره ونیز راهی اسکار شد.

پس از 40 سال همچنان سردرگمی مسئولین فرهنگیِ جمهوری اسلامی در بخش سینما وجود دارد و ابعاد جدیدی پیدا می‌‌‌‌کند. 16 سال ابتدایی هیچ تصمیمی برای فرستادن نماینده به اسکار وجود نداشت. از سال 1373 به بعد هرساله شاهد هیات انتخابی متفاوت از سال قبل هستیم. معیار انتخاب سال به سال عوض می‌‌‌‌شود. یک‌‌‌‌سال با هدف ترویج ارزش‌‌‌‌ها فیلمی ملی و سیاسی می‌‌‌‌فرستیم، یک‌‌‌‌سال با دیدن اسم اصغر فرهادی به عنوان کارگردان تمام گزینه‌‌‌‌های دیگر را کنار می‌‌‌‌گذاریم، سال دیگر توانایی فنی فیلم را معیار قرار می-دهیم، سال بعد جایزه‌‌‌‌های جهانی، سالی دیگر هم داستان و سوژه جذاب شاخص‌‌‌‌مان می‌‌‌‌شود. تحریم اسکار هم همیشه از گزینه‌‌‌‌های روی میز دیپلماسی فرهنگی ماست. امسال هم که صدای خانه سینما درآمد و اعلام کرد که انتخاب فیلم برای اسکار یک اتفاق صنفی-ست و این امور را نباید به نهادهای دولتیِ سازمان سینمایی و بنیاد فارابی سپرد. نتیجه این سبک مدیریتی 22 نماینده و تنها سه بار راهیابی به نامزدهای نهایی اسکار بهترین فیلم خارجی زبان است. شاهکار امسال نیز با بیانیه هیات انتخاب به اوج خودش رسید. اعتراض به سیاست‌‌‌‌های ضدایرانی ترامپ و فشار به او از طریق فرستادن نماینده سینمای ایران به آکادمی اسکار!